Wykaz ziemiaństwa powiatu radzyńskiego z lat 1882-1897 na podstawie rządowych publikacji Pamjatnyje Kniżki Siedleckoj Guberni

Piotr A. Czyż
Oryginalna wersja cyfrowa 21.09.2021
Wersja drukowana 5.11.2021
DOI: 10.36121/RRH.CZYZ.19.2021

Ziemiaństwo, jako grupa społeczna, w XIX w. ogrywała bardzo ważną rolę. Jürgen Osterhammel wspomina, że „wiek XIX był ostatnią epoką, w której ważną rolę odgrywała jedna z najstarszych formacji społecznych – szlachta. Jeszcze w XVIII w. była w Europie, żeby tak rzec, społecznie pozbawiona konkurencji”[1]. Jednak okres XIX w. to także czas, w którym mówimy o posiadaczach ziemskich. Samo bowiem posiadanie nie było wyznacznikiem bycia „ziemianinem”, bo np. nie zaliczano do tej grupy właścicieli nadawanych przez władze carskie majoratów i sprzedawanych za symboliczną kwotę skonfiskowanych Polakom majątków urzędnikom i wojskowym rosyjskim lub Żydom[2].

W historiografii polskiej można znaleźć wiele przyczynków, prób przedstawienia zagadnienia. Jedne z pierwszych rozpoczęła prof. Janina Leskiewiczowa[3]. Jak zauważa Grzegorz Welik, właściciele ziemscy należeli do elity polskiego społeczeństwa[4]. Wśród badaczy tej społeczności na Lubelszczyźnie i Podlasiu wymienić trzeba: Albina Koprukowaniaka[5], Mariana Kozaczkę[6], Tadeusza Epszteina[7], Kazimierza Karolczaka[8], Jerzego Gapysa[9], Jarosława Kitę[10], Krzysztofa Sytę[11] czy Jarosława Cabaja[12]. Można wymienić liczne grono młodych naukowców, którzy wybrali ten temat, jako część prac badawczych i zainteresowań. Są nimi m.in.: Ewelina Kostrzewska, Michał Mroczek, Joanna Kowalik-Bylicka[13] doktoranci: mgr Piotr A. Czyż[14], mgr Tomasz Stańczuk[15]. Każdy z wymienionych zajmuje się czy to daną rodziną, czy podejmuje prace badawcze nad konkretnym zagadnieniem.

„Radzyński Rocznik Humanistyczny” jest czasopismem, które od lat publikuje wyniki badań w omawianym zakresie. Dzięki niemu pojawiło się wiele znaczących artykułów traktujących o ziemiaństwie XIX w. W ostatnim czasie na łamach periodyku ukazały się dwa zestawieniu ziemiaństwa okolic Radzynia: dotyczące 1846 r. autorstwa Grzegorza Welika[16] oraz Damiana Sitkiewicza odnoszące się do przełomu 1926/1927 r.[17]

Przywołany w tytule spis ziemiaństwa z rządowej serii Pamjatnyje Kniżki Siedleckoj Guberni, jest jednym z wykazów sporządzonych przez władze rosyjskie. Pamjatnye Kniżki były z założenia coroczną oficjalną publikacją rządu gubernialnego, rodzajem urzędowego kalendarza, który zawierał przede wszystkim wykazy stanowisk urzędowych i ich obsadę na dany rok[18]. Ponadto publikowano tam najważniejsze rozporządzenia administracyjne, artykuły statystyczne i historyczne.[19] Drukowana była na przełomie XIX i XX w[20]. Na łamach tego czasopisma ukazały się trzy zestawienia majątków w guberni siedleckiej. Dwa roczniki odnoszą się do posiadanego majątku. Zestawienie z 1882 r. obejmowało majątki powyżej 500 morgów, natomiast spis sporządzony w 1897 r. podaje majątki powyżej 150 morgów. Jednak najobszerniejszym oraz najbardziej dokładnym jest spis z 1888 r., ukazujący wszystkie majątki w ówczesnym powiecie radzyńskim guberni siedleckiej[21].

Dok. 1. Памятная книжка Седлецкой губернии, 1888 г., Седльце 1888, p. 228-233.

Warto wspomnieć także o ówczesnej administracji terenowej. Powiat powstał w wyniku reformy, która weszła w życie 1 stycznia 1867 r. Dzięki niej została utworzona gubernia siedlecka, która powstała na fundamentach starych jednostek administracyjnych z XIX w.[22] Według danych, nowy powiat radzyński (radinskij ujezd) obejmował 1.503 km², na terenie którego zamieszkiwało 55.012 tys. osób, w tym 14.186 tys. w miastach i 40.826 tys. na wsi[23]. Według nowego podziału administracyjnego w powiecie były 3 miasta oraz 16 gmin[24]. Poniższa tabela jest próbą przedstawienia wykazu właścicieli ziemskich powiatu radzyńskiego w ostatnich latach XIX w. Warto, aby w przyszłości dopełnić zarysowany obraz spisem majątków ziemskich na podstawie akt hipotecznych przechowywanych w Archiwum Państwowym w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim[25].

Powyższy (Dok. 1) wypis pokazuje wszystkich właścicieli ziemskich z powiatu radzyńskiego. Zestawienie trzech roczników 1882, 1888 oraz 1897 pozwala uzupełniać kolejne dane. Bardzo ciekawym elementem łączącym całość byłoby sprawdzenie wpisów z dwóch kolejnych lat: 1882 oraz 1897 r. Wyniki zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Wykaz właścicieli ziemskich powiatu radzyńskiego guberni siedleckiej wraz z majątkami za lata 1882-1897

Nazwa majątku	1882	1888	1897
Amelin[26]		ks. Maria Czetwertyńska
Bedlne[27]	Jadwiga Szamota	Jadwiga Szamota	Kazimierz Szamota
Bezwola	Antoni Rogowski	Antoni Rogowski	Stanisław Brochowicz
Białka		Henryk Szlubowski	Henryk Szlubowski
Bojanówka		Antoni Rogowski
Branica Radzyńska	Stanisław Szlubowski	Dezydery Szlubowski	Stanisław Szlubowski
Brwinów[28]		Aleksander Maliszewski
Borki	Wacław Jaźwiński	Wieńczysław Jaźwiński
Brzostowiec	Wincenty Kosiński	Wincenty Kosiński	Wincenty Kosiński
Cichostów[29]		Sylwester Rogowski
Derewiczka[30]		Jan Brzozowski
Drelów[31]	hr. Aleksandra Potocka	hr. Aleksandra Potocka	hr. Andrzej Potocki
Elizin		Jan Brzozowski
Głębocizna		Seweryn Moczulski
Górne[32]		Antoni Rogowski
Grabowiec		hr. Aleksandra Potocka
Jabłoń[33]	hr. Kazimierz Łubieński	hr. Tomasz Zamoyski	hr. Tomasz Zamoyski
Jurki		Franciszek Wismont	Franciszek Wismont
Kolano[34]	hr. Jadwiga Łubieńska	hr. Jadwiga Łubieńska
Komarówka	Telesfor Niepokojczycki	Niepokojczyckiego następcy	Józef Drobik
Komarówka „A”		Dymitr Osipow
Kąkolewnica		Lubow Paniutyna	Nadzieja Pawłowna
Krasew	Piotr Sławiński	Jakub Grabowski	Jakub Grabowski
Krzewica[35]		hr. Aleksandra Potocka
Międzyrzec [Podlaski]	hr. Aleksandra Potocka	hr. Aleksandra Potocka	hr. Andrzej Potocka
Milanów	Seweryn Uruski	ks. Włodzimierz Czetwertyński	ks. Maria Czetwertyńska
Nadwitne[36]		Wasyl Kotow[37]	Wasyl Kotow
Olszewnica		Aleksander Błociszewski	Aleksander Błociszewski
Ossowa		Drachalskiego następcy
Planta[38]		Jan Brzozowski
Przegaliny „A”	Wiktor Szaniawski	Seweryn Moczulski	Władysław Szaniawski, Teodor Rogowski
Przegaliny „B”		Wiktor Szaniawski
Przewłoka „A”		hr. Edward Scipio
Przewłoka „B”	Paweł Scipio	Michał Zawadzki
Przewłoka –Litwa[39]		Jan Wojna
Przyłuki[40]		hr. Aleksandra Potocka
Radzyń [Podlaski]	Stanisław Korwin Szlubowski	Stanisław Szlubowski
Rogoźnica[41]		hr. Aleksandra Potocka
Rudzieniec[42]	Seweryn Uruski	Seweryn Uruski	ks. Maria Czetwertyńska
Siemień[43]	August Zaorski	August Zaorski	Ignacy Hinczelewski
Starawieś	Gustaw Chełmicki	Gustaw Chełmicki	Karol Jaźwiński
Suchowola	ks. Włodzimierz Czetwertyński	ks. Włodzimierz Czetwertyński	Ks. Włodzimierz Czetwertyński
Tulniki[44]	Maria Zielińska	Maria Zielińska	Czesław Zaorski
Ustrzesz		Stefania Rulikowska	Czesław Rulikowski
Welinów		Żelisław Zawadzki
Wierzchowiny		Apolinary Studziński
Wiski		Jan Brzozowski
Witoroż	hr. Aleksandra Potocka	hr. Aleksandra Potocka	hr. Andrzej Potocki
Wohyń	Jan Brzozowski		Jan Brzozowski
Wola Chomejowa		Bronisław Szlubowski
Wola Przewłocka[45]		Mojsze Szafirsztein[46]
Woroniec		Marcin Dmowski
Worsy		hr. Aleksandra Potocka
Wrzosów	Maksymilian Milikiewicz	Maksymilian Milikiewicz	Maksymilian Milikiewicz
Wysokie[47]		Jakub Chilczuk
Żabce[48]		hr. Aleksandra Potocka
Żabików	Wacław Ośmiałowski	Wieńczysław Ośmiałowski	Wacław Ośmiałowski
Żelizna	Franciszek Brosowicz	Julian Rytgers
Żerocin[49]		hr. Aleksandra Potocka	hr. Andrzej Potocki
Żminne		Aleksander Dębkowski	Aleksander Łubkowski
Żulinki	Józef Trzciński	Józef Trzciński

Opracowane na podstawie: Памятная книжка Седлецкой губернии на 1882 год, Седльце 1882, c. 181-205; Памятная книжка Седлецкой губернии на 1888 год, Седльце 1888, c. 228-233; Памятная книжка Седлецкой губернии на 1897 год, Седльце 1897, c. 278-311.

Analizując źródło, jakie stanowi Памятная книжка Седлецкой губерни, trzeba wziąć pod uwagę jego specyfikę. Podaje ono najważniejsze majątki na przestrzeni lat 1882-1897. Warto podkreślić, że niektórzy właściciele ziemscy, który widnieją w przedstawionym spisie, to m.in. osoby spoza ziemiaństwa, które zakupiły dobra (Mojsze Szafirsztejn). Ujęte zostały również osoby, które otrzymały tak zwane nadania ziemskie dla urzędników czy oficerów rosyjskich wywodzących się z właścicieli ze zlikwidowanych majątków w wyniku represji popowstaniowych, czy to po powstaniu listopadowym czy styczniowym (Wasyl Kotow). Trzeba jednak zwrócić uwagę, że przy próbie analizy powyższej tabeli niestety nie jest możliwe odniesienie do położenia topograficznego w tej części guberni siedleckiej (1867-1912) Ówczesny powiat radzyński to przede wszystkim teren, w skład którego wchodzą obecne części trzech powiatów: na północy bialskiego, na południowy wschód obecnego powiatu parczewskiego. Część majątków zlokalizowana była w granicach dwóch powiatów. Jednak zarząd zawsze znajdował się tam, gdzie znajdowała się siedziba rodzinna w granicach ośrodka średniego szczebla administracyjnego.

Kolejne majątki na początku XX w. i w międzywojniu są wymieniane w zestawieniach polskojęzycznych, takich jak wspomniany wyżej Spis ziemian powiatu radzyńskiego w latach 1926/1927 w świetle „Księgi Adresowej Polski” autorstwa Damiana Sitkiewicza, czy Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej[50]. Ciekawym uzupełnieniem byłoby sięgnięcie do Hipoteki w Białej Podlaskiej[51] i do poszczególnych ksiąg dóbr ziemskich z działu I, w którym widnieją wszyscy wpisani właściciele. Bardzo pomocnym źródłem odnoszącym się do przedstawionego zagadnienia oraz do przyszłych rozważań są słowniki, w szczególności Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich, dzięki któremu łatwiej odnaleźć poszczególne miejscowości w danym powiecie. Kolejną ciekawą pomocą może służyć atlas przygotowany i opracowany przez J. M. Bazewicza, dzięki któremu w znacznie łatwiejszy sposób można odnaleźć poszczególne miejscowości. Warto sięgnąć także do opracowań związanych z szeroko pojętą administracją regionu[52].

Przypisy:

[1] J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020, s. 995.

[2] W poniższym „Wykazie właścicieli ziemskich…” zob. Wasyl Kotow (Nadwitne) i Mojsze Szafirsztejn (Wola Przewłocka).

[3] Ziemiaństwo polskie 1795-1945, prac. pod red. J. Leskiewiczowej, Warszawa 1985; Ziemiaństwo polskie 1920-1945, prac. pod red. J. Leskiewiczowej, Warszawa 1988.

[4] Pojęcie, które wymaga większego zgłębienia badawczego. Tutaj prym wiodą naukowcy z Wielkopolski, którzy prowadzą badania nad elitą. Zob. K. Szafer, Ziemiaństwo jako elita społeczeństwa polskiego w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku, Zielona Góra 2005, s. 198.

[5] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: A. Koprukowniak, Ruchy chłopskie w Ordynacji Zamojskiej po uwłaszczeniu [w:] Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, pod red. K. Myślińskiego, Zamość 1969, s. 261-267; A. Koprukowniak, Chłopi powiatu puławskiego w walce o ziemię i władze, do 1939 roku, „Studia Puławskie”, 1974, s. 11-27; A. Koprukowniak, W okresie kształtowania się kapitalizmu 1864-1918 [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. I, pod red. T. Mencla, Warszawa 1974, s. 641-736; A. Koprukowniak, Pierwsze zjazdy ziemian w guberni lubelskiej po powstaniu styczniowym, „Annales UMCS”, sec. F, vol. 29, 1974, s. 209-223; A. Koprukowniak, Społeczeństwo i gospodarka w latach 1864-1914 [w:] Z przeszłości dalekiej i bliskiej. Szkice z dziejów Lubelszczyzny, pod. red. A. Koprukowniaka i W. Śladkowskiego, Lublin 1980, s. 201-2013; A. Koprukowniak, Sytuacja wsi podlaskiej po powstaniu listopadowym [w:] Powstanie listopadowe na Podlasiu 1830-1831., pod red. J. Flisińskiego, Biała Podlaska 1993, s. 95-112; A. Koprukowniak, Aktywność narodowa ziemian lubelskiej 1867-1904 [w:] Ziemiaństwo a ruchy niepodległościowe w XIX i XX wieku, pod. red. W. Cabana i M. Markowskiego, Kielce 1994, s. 61-80; A. Koprukowniak, Aktywność parcelacyjna Banku Włościańskiego w pow. bialskim (1899-1908), „Rocznik Bialskopodlaski”, t. II, 1994, s. 53-75; A. Koprukowniak, Działalność Banku Włościańskiego w powiecie bialskim w latach 1909-1915, „Rocznik Bialskopodlaski”, t. III, 1995, s 221-237; A. Koprukowniak, Działalność Banku Włościańskiego w powiecie włodawskim [w:] Studia historyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Czesławowi Rajcy., pod red. A. Wiśniewskiej, Lublin 1995, s. 147-166; A. Koprukowniak, Aktywność narodowa i społeczna ludności Podlasia na przełomie XIX i XX wieku [w:] Lublin i Lubelskie w dobie porozbiorowej. Społeczna i gospodarcza aktywność społeczeństwa, pod red. A. Koprukowniaja, Lublin 1996, s. 123-147; A. Koprukowniak, Przejawy aktywności politycznej w guberni siedleckiej w świetle danych policyjnych 1902-1912 [w:] Wieś – chłopi – ruch ludowy – państwo. Księga pamiątkowa Profesora Józefa Ryszarda Szaflika, pod. red. A. Kołodziejczyka, Warszawa 196, s. 324-331; A. Koprukowniak, Uwłaszczenie chłopów w dobrach Milanów w powiecie radzyńskim w 1864 r., „Annales UMCS” sec. F, vol. 51, 1996, s. 101-116; A. Koprukowniak, Włodzimierz książę Światopełk-Czetwertyński (1837-1918). Szkic do portretu [w:] Państwo – ludowcy – myśl polityczna, „Annales UMCS” sec. K, vol. 6, 1999, s. 59-70; A. Koprukowniak, Ziemianie wobec potrzeb oświatowych i wyznaniowych wsi lubelskiej i podlaskiej po powstaniu styczniowym [w:] Wieś a dwór na ziemiach polskich w XIX i XX w., pod red. W. Cabana i M. Markowskiego, Kielce 1999, s. 81-108.

[6] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in : M. Kozaczka, Uprzemysłowienie Ordynacji Zamojskiej w okresie międzywojennym, „Studia z historii społeczno-gospodarczej”, t. VII, 2010; A. Koprukowniak, Ordynacja Zamojska 1919-1945, Lublin 2003; A. Koprukowniak, Poczet ordynatów Zamojskich, Lublin 2002.

[7] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach ziemiańskich na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w latach 1864-1914, Warszawa 1998; Z piórem i paletą. Zainteresowania intelektualne i artystyczne ziemiaństwa polskiego na Ukrainie w II połowie XIX w., Warszawa 2005.

[8] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2000; Rodzina Dzieduszyckich w XIX i XX wieku. Linia starsza. Potomkowie Tadeusza Gerwazego, Warszawa 2013; Arystokracji galicyjskiej „podróże do wód” [w:] Podróże po historii. Studia z dziejów kultury i polityki europejskiej ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu. Wstęp i red. F. Leśniak, Kraków 2000; Stosunek ziemian związanych ze Lwowem do Ukraińców w pierwszej ćwierci XX wieku [w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. IV, pod red. K. Karolczaka, Kraków 2002.

[9] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa w latach 1939-1945. Na przykładzie dystryktu radomskiego, Kielce 2003.

[10] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: Ziemianka w dziewiętnastowiecznym kurorcie. Listy Stefanii z Lemańskich Rzewuskiej do męża z pobytów w zagranicznych uzdrowiskach, wstęp i opracowanie J. Kita i U. Klemba, Łódź 2017; Świat dziecka ziemiańskiego. Antologia źródeł, oprac., wstęp i przypisy N. Kapuścińska-Kmiecik, J. Kita, Łódź 2012.

[11] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: Działalność Jana Bromirskiego komisarza w dobrach ruskich kasztelana krakowskiego Jana Klemensa Branickiego w latach 1752-1770, „Studia z Zakresu Nauk Prawnoustrojowych”, t. 8, 2018, z. 1, s. 341-370.

[12] Wśród wielu publikacji dotyczących ziemiaństwa autorstwa profesora można wymienić m.in.: „Podanie Dworzańskie Starostwa Wiśniewskiego” z 1777 roku, czyli jak Dymitr i Józefa Jabłonowscy dzierżawę królewszczyzny synowi przekazali, „Historia i Świat”, t. 2, 2013, s. 343-381.

[13] J. Kowalik, Dobra ziemskie Radzyń. Historia majątku od XVIII do XX wieku, Lublin 2015.

[14] Pracownik Muzeum Regionalnego w Siedlcach w oddziale Muzeum Ziemiaństwa w Dąbrowie. Wśród publikacji autorstwa Piotra Czyża możemy przeczytać m.in.: Leon Ludwik Sapieha [w:] Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, T. III, Siedlce 2019, s. 136-137; August Zamoyski [w:] Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, T. III, Siedlce 2019, s. 161-164; „Kronika pałacowa Zamoyskich z Adampola” ks. Romana Soszyńskiego z 1970 roku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 15, 2017, s. 43-62.

[15] Trudno wymienić wszystkich zajmujących się daną tematyką, która stanowi część zainteresowań badawczych czy zawodowych.

[16] G. Welik, Spis majątków ziemskich z okolic Radzynia i ich właścicieli w połowie XIX wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 1, 2001, s. 171-188.

[17] D. Sitkiewicz, Spis ziemian powiatu radzyńskiego w latach 1926/1927 w świetle „Księgi Adresowej Polski”, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 8, 2010, s. 191-196.

[18] А. Г. Горак, Источники для биографического словаря российских губернаторов и вице-губернаторов губерний Королевства Польского (1867-1918 гг.), [w:] Библиография. Археография. Источниковедение, вып. 3, ред. А.И. Раздорский, Д.Н. Шилов, Российская национальная библиотека в Санкт-Петербурге, Санкт-Петербург-Москва 2017, с. 29-34.

[19] Patrz szerzej o pamjatnych kniżkach: Балацкая Н. М., Раздорский А. И. Памятные книжки губерний и областей Российской империи (1836—1917): Предвар. список / Рос. нац. б-ка. — СПб.: Б. и., 1994. — 500 с.; Балацкая Н. М., Вольберг Г. М. Источники по истории населенных пунктов дореволюционной России: (аналит. обзор) // Источники по истории населенных пунктов дореволюционной России. Вып. 1. Печатные источники периода Российской империи (1721—1917 гг.). — СПб., 1996; Памятные книжки губерний и областей Российской империи (1836—1917 гг.): указатель содержания. Под ред. Н. М. Балацкой, В. В. Антонова. Т. 1: Европейский Север (Архангельская, Вологодская и Олонецкая губернии). — СПб., 2002; Памятные книжки губерний и областей Российской империи: Указатель содержания. Т. 2: Северо-Запад (Новгородская, Псковская и Санкт-Петербургская губернии) / Под ред. В. В. Антонова, Н. М. Балацкой. — СПб., 2003; Балацкая Н. М., Раздорский А. И. Памятные книжки губерний и областей Российской империи (1833—1917): сводный каталог-репертуар. — СПб., 2008.

[20] Prawdopodobnie w latach 1870-1912. Na stronie Federacji Bibliotek Cyfrowych znajduje się odnośnik do Bialskiej Biblioteki Cyfrowej w Białej Podlaskiej. Znajdują się tam dostępne cyfrowo publikacje z lat 1878 do 1903, https://bbc.mbp.org.pl/dlibra/publication/4502/edition/4018#structure (dostęp: 13.09.2021 r.). Brakujące roczniki mogą znajdować się w innych bibliotekach oraz w zbiorach prywatnych.

[21] Podobne zestawienie zostało opracowane dla powiatu siedleckiego. Ukazało się w 2020 r., zostało wydane przez Muzeum Regionalne w Siedlcach. Zob. Piotr A. Czyż, Zestawienie właścicieli ziemskich powiatu siedleckiego w XIX w. i w pierwszej połowie XX w. [w:] Udział ziemian w odzyskaniu niepodległości Polski w 1918 roku, pod red. S. Kordaczuka, Siedlce 2020, s. 7-26.

[22] Zob. M. Mądzik, Utworzenie powiatu włodawskiego i jego dzieje do 1918 r. [w:] Uroczysta Sesja Rady Powiatu we Włodawie. Materiały Konferencyjne, Włodawa 2010, s. 3; W. Ćwik, J. Reder, Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.

[23] A. Górak, K. Latawiec, Administracja rosyjska powiatu radzyńskiego (1867-1918) [w:] Ziemia radzyńska 1864-1918, pod red. A. Gątarczyk i A. Góraka, Radzyń Podlaski 2016, s. 207-208.

[24] Miasta: Radzyń, Międzyrzec, Wohyń. Gminy: Biała, Brzozowy Kąt, Jabłoń, Kąkolewnica, Lisia Wólka, Milanów, Misie, Paszki, Siemień, Sitno, Suchowola, Szóstka, Tłuściec, Zahajki, Żelizna i Żerocin. Zob. W. Ćwik, J. Reder, Lubelszczyzna…, s. 104.

[25] Podobne zestawienie zostało opracowane dla powiatu siedleckiego w okresie 1918-1939 z datami poszczególnych zakupów na podstawie wpisów z ksiąg hipotecznych. Zob. Piotr A. Czyż, Zestawienie właścicieli…, s. 118-21.

[26] Obecnie wieś w powiece parczewskim.

[27] Beldno.

[28] Dawniej miejscowość nosiła nazwę Kopicka. Zob. Brwinów [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich, pod. red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, Warszawa 1880, s. 393.

[29] Obecnie miejscowość położona w powiecie parczewskim.

[30] Derewiczna.

[31] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[32] Główne. Zob. Atlas geograficzny ilustrowany Królestwa Polskiego, oprac. J. M. Bazewicz, Warszawa 1903-1907, s. 74.

[33] Obecnie miejscowość położona w powiecie parczewskim.

[34] Obecnie miejscowość położona w powiecie parczewskim.

[35] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[36] Obecnie część miasta Radzyń Podlaski.

[37] Zob. przyp. 3.

[38] Opis majątku przygotowała Agnieszka Gątarczyk w publikacji wydanej w 2019 r. Zob. Planta – dziedzictwo utracone [w:] Dwory i pałace powiatu radzyńskiego, Radzyń Podlaski 2019, bn.

[39] Przewłoka „A”, „B” o Litwa to miejscowość obecnie położona w powiecie parczewskim.

[40] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[41] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[42] Obecnie miejscowość położona w powiecie Parczewskim. Własność m.in. hrabiny Amelii Łubieńskiej z Kolana.

[43] Obecnie miejscowość położona w powiecie parczewskim.

[44] Obecnie miejscowość położona w powiecie parczewskim.

[45] Obecnie miejscowość położona w powiecie parczewskim.

[46] Zob. przyp. 3.

[47] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[48] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[49] Obecnie miejscowość położona w powiecie bialskim.

[50] Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, Warszawa 1909.

[51] Zob. Archiwum Państwowe w Lublinie oddział w Radzyniu Podlaskim, Hipoteka w Białej Podlaskiej.

[52] A. Górak, K. Latawiec, Administracja rosyjska powiatu radzyńskiego (1867-1918) [w:] Ziemia radzyńska 1864-1918, pod red. A. Góraka i A. Gątarczyk, Radzyń Podlaski 2016, s. 207-253.

Bibliografia cytowań:

Cabaj J., „Podanie Dworzańskie Starostwa Wiśniewskiego” z 1777 roku, czyli jak Dymitr i Józefa Jabłonowscy dzierżawę królewszczyzny synowi przekazali, „Historia i Świat”, t. 2, Siedlce 2013, s. 343-381.

Czyż P.A., Leon Ludwik Sapieha [w:] Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, T. III, Siedlce 2019, s. 136-137.

Czyż P.A., August Zamoyski [w:] Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, t. III, Siedlce 2019, s. 161-164.

Czyż P.A., „Kronika pałacowa Zamoyskich z Adampola” ks. Romana Soszyńskiego z 1970 roku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 15, 2017, s. 43-62.

Czyż P.A., Zestawienie właścicieli ziemskich powiatu siedleckiego w XIX w. i w pierwszej połowie XX w. [w:] Udział ziemian w odzyskaniu niepodległości Polski w 1918 roku, pod red. S. Kordaczuka, Siedlce 2020, s. 7-26.

Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.

Epsztain T., Edukacja dzieci i młodzieży w polskich rodzinach ziemiańskich na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w latach 1864-1914, Warszawa 1998.

Epsztain T., Z piórem i paletą. Zainteresowania intelektualne i artystyczne ziemiaństwa polskiego na Ukrainie w II połowie XIX w., Warszawa 2005.

Gapys J., Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa w latach 1939-1945. Na przykładzie dystryktu radomskiego, Kielce 2003.

Górak A., Latawiec K., Administracja rosyjska powiatu radzyńskiego (1867-1918) [w:] Ziemia radzyńska 1864-1918, pod red. A. Gątarczyk i A. Góraka, Radzyń Podlaski 2016, s. 207-208.

Karolczak K., Arystokracji galicyjskiej „podróże do wód” [w:] Podróże po historii. Studia z dziejów kultury i polityki europejskiej ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu. Wstęp i red. F. Leśniak, Kraków 2000.

Karolczak K., Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2000.

Karolczak K., Rodzina Dzieduszyckich w XIX i XX wieku. Linia starsza. Potomkowie Tadeusza Gerwazego, Warszawa 2013.

Karolczak K., Stosunek ziemian związanych ze Lwowem do Ukraińców w pierwszej ćwierci XX wieku [w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. IV, pod red. K. Karolczaka, Kraków 2002.

Kita J., Ziemianka w dziewiętnastowiecznym kurorcie. Listy Stefanii z Lemańskich Rzewuskiej do męża z pobytów w zagranicznych uzdrowiskach, wstęp i opracowanie J. Kita i U. Klemba, Łódź 2017;

Kita J., Świat dziecka ziemiańskiego. Antologia źródeł, oprac., wstęp i przypisy N. Kapuścińska-Kmiecik, J. Kita, Łódź 2012.

Koprukowniak A., Aktywność narodowa i społeczna ludności Podlasia na przełomie XIX i XX wieku [w:] Lublin i Lubelskie w dobie porozbiorowej. Społeczna i gospodarcza aktywność społeczeństwa, pod red. A. Koprukowniaka, Lublin 1996, s. 123-147.

Koprukowniak A., Aktywność narodowa ziemian lubelskiej 1867-1904 [w:] Ziemiaństwo a ruchy niepodległościowe w XIX i XX wieku, pod. red. W. Cabana i M. Markowskiego, Kielce 1994, s. 61-80.

Koprukowniak A., Aktywność parcelacyjna Banku Włościańskiego w pow. Bialskim (1899-1908), „Rocznik Bialskopodlaski”, t. II, 1994, s. 53-75.

Koprukowniak A., Chłopi powiatu puławskiego w walce o ziemię i władze, do 1939 roku, „Studia Puławskie” 1974, s. 11-27.

Koprukowniak A., Działalność Banku Włościańskiego w powiecie bialskim w latach 1909-1915, „Rocznik Bialskopodlaski”, t. III, 1995, s 221-237.

Koprukowniak A., Działalność Banku Włościańskiego w powiecie włodawskim [w:] Studia historyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Czesławowi Rajcy., pod red. A. Wiśniewskiej, Lublin 1995, s. 147-166.

Koprukowniak A., Pierwsze zjazdy ziemian w guberni lubelskiej po powstaniu styczniowym, „Annales UMCS”, sec. F, vol. 29, 1974, s. 209-223.

Koprukowniak A., Przejawy aktywności politycznej w guberni siedleckiej w świetle danych policyjnych 1902-1912 [w:] Wieś – chłopi – ruch ludowy – państwo. Księga pamiątkowa Profesora Józefa Ryszarda Szaflika, pod. red. A. Kołodziejczyka, Warszawa 196, s. 324-331.

Koprukowniak A., Ruchy chłopskie w Ordynacji Zamojskiej po uwłaszczeniu [w:] Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, pod red. K. Myślińskiego, Zamość 1969, s. 261-267.

Koprukowniak A., Społeczeństwo i gospodarka w latach 1864-1914 [w:] Z przeszłości dalekiej i bliskiej. Szkice z dziejów Lubelszczyzny, pod. red. A. Koprukowniaka i W. Śladkowskiego, Lublin 1980, s. 201-2013.

Koprukowniak A., Sytuacja wsi podlaskiej po powstaniu listopadowym [w:] Powstanie listopadowe na Podlasiu 1830-1831, pod red. J. Flisińskiego, Biała Podlaska 1993, s. 95-112.

Koprukowniak A., W okresie kształtowania się kapitalizmu 1864-1918 [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. I, pod red. T. Mencla, Warszawa 1974, s. 641-736.

Koprukowniak A., Uwłaszczenie chłopów w dobrach Milanów w powiecie radzyńskim w 1864 r., „Annales UMCS” sec. F, vol. 51, 1996, s. 101-116.

Koprukowniak A., Włodzimierz książę Światopełk-Czetwertyński (1837-1918). Szkic do portretu [w:] Państwo – ludowcy – myśl polityczna, Ánnales UMCS” sec. K, vol. 6, 1999, s. 59-70.

Koprukowniak A., Ziemianie wobec potrzeb oświatowych i wyznaniowych wsi lubelskiej i podlaskiej po powstaniu styczniowym [w:] Wieś a dwór na ziemiach polskich w XIX i XX w., pod red. W. Cabana i M. Markowskiego, Kielce 1999, s. 81-108.

Kowalik J., Dobra ziemskie Radzyń. Historia majątku od XVIII do XX wieku, Lublin 2015.

Kozaczka M., Uprzemysłowienie Ordynacji Zamojskiej w okresie międzywojennym, „Studia z historii społeczno-gospodarczej”, T. VII, Łódź 2010.

Kozaczka M., Ordynacja Zamojska 1919-1945, Lublin 2003.

Kozaczka M., Poczet ordynatów Zamojskich, Lublin 2002.

Mądzik M., Utworzenie powiatu włodawskiego i jego dzieje do 1918 r. [w:] Uroczysta Sesja Rady Powiatu we Włodawie. Materiały Konferencyjne, Włodawa 2010.

Mencel M., Miedzy powstaniami 1831-1864 [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. I, pod red. T. Mencla, Lublin 1974.

Osterhammel J., Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020.

Sitkiewicz D., Spis ziemian powiatu radzyńskiego w latach 1926/1927 w świetle „Księgi Adresowej Polski”, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 8, 2010, s. 191-196.

Syta K., Działalność Jana Bromirskiego komisarza w dobrach ruskich kasztelana krakowskiego Jana Klemensa Branickiego w latach 1752-1770, „Studia z Zakresu Nauk Prawnoustrojowych”, t. 8, 2018, z. 1, s. 341-370.

Welik G., Spis majątków ziemskich z okolic Radzynia i ich właścicieli w połowie XIX wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 1, 2001, s. 171-188.